Włodek Reymont - 'Ziemia Obiecana' a wódeczka rozlana

  

Poznałem więc niedawno niezłą laskę na melanżu. Znaczy wydawała się być niezła, pod kilogramami szpachli na twarzy trudno dostrzec jest mankamenty urody. Spojrzałem na nią znacząco i wskazałem palcem w stronę toalet, ale ona nie zareagowała - dawno nie spotkałem tak opornej sztuki. Jak na prawdziwego dżentelmena przystało postawiłem jej browara i zapytałem, czy bolało jak spadała z nieba. Pomimo mojego świetnego podrywu rozmowa niespecjalnie się kleiła, zmieniło się to na szczęście w momencie, gdy zeszliśmy na sprawy rodzinne:

- Muszę bratowi jakiś prezent kupić na urodziny. Olej do beemki dostanie od starego, to ja pewnie będę musiała jakąś książkę mu kupić, ale nie wiem jakom.

Odparłem na to:

- Spoko laleczka, coś zaradzimy. Widzisz, są takie książki, które przeczytane w odpowiednim wieku, sprawiają że człek bierze je sobie do serca bardziej niż inne. Jak dotąd napotkałem tylko trzy takie pozycje. Pierwszą, przy okazji spaloną, był 'Buszujący w zbożu'. Miałem zdrowo po czterdziestce gdy go przeczytałem i żałowałem wielce, że nie zrobiłem tego mając lat siedemnaście. Stałaby się wówczas 'buszujek' moją ulubioną książką i kto wie, może wpłynąłby na mnie na tyle, że sam zastrzeliłbym tego Ringo Starr'a. Druga książka to Keruackowskie 'W Drodze'. Choć dziś wydaje mi się dość naiwna to dla dwudziestojednolatka szukającego własnej drogi (hehe, dowcipasek ze mnie) była rzeczą naprawdę mocną. Trzecia i ostatnia na tej liście jest 'Ziemia Obiecana'. Chyba najlepsza rzecz, jaką można przeczytać przechodząc przez ten niewyraźny punkt oddzielający młodość górną i durną od wieku męskiego, wieku klęskiego.

Moja przemowa odniosła oczekiwany skutek. Cizia zachwyciła się i zaczęła szczebiotać:

- Och, ale jesteś inteligentny, i jaki mądry, tyle ci mam do powiedzenia...

Nie dałem jej rozwinąć myśli - kazałem oszczędzać język bo przyda jej się zaraz do czegoś innego i ruszyliśmy razem do wc na tle zachodzącego słońca.

Pomyślałem, że warto by zapoznać Was z tym dziełem Rejtana, dzięki któremu nabawiłem się rzeżączki. 'Ziemia Obiecana' jest to jedna z tych książek którą każdy zna, choć nikt nie czytał. Skoro wszyscy ją znają to i Wy musicie. Macie więc zapewne na jej temat wyrobione zdanie jeszcze z czasów podstawówki czy liceum (jeśli w ogóle takie szkoły widzieliście na oczy) które sprowadza się do tego, że 'Reymont jest słaby, wiem to dobrze, bo 'Siłaczkę' przecież musiałem czytać'. Cóż, nie macie racji, delikatnie mówiąc. Ja natomiast, jak przystało na kibica RKS 'Motór' nie mam uprzedzeń wobec nikogo - wbrew temu co twierdzą moi zbyt opaleni sąsiedzi - i za Władka R. zabrałem się jak za swojaka. Nie pożałowałem.

Ziemia Obiecana to jak wiadomo tkacko-bawełniana Łódź i samo to miasto jest jednym z bohaterów książki, czy może raczej siłą, która na ludzkich bohaterów oddziałuje. Do bohaterów ludzkich zaliczamy:

- żydka Moryca Welta, który jest finansistą, intrygantem i, co najgorsze, jest ryży.

- niemiaszka Maxa 'kolonko' Bauma, który miał łatwy start, bo jego stary ma fabryczkę. Lubi tancerki. Próbował podrywać narzeczoną Karola, Ankę, ale ona niczym prasłowiańska Wanda nie chciała dać Niemcowi.

- polaczka Karola Borowieckiego, który z nich wszystkich jest najgorszy.

(liczę, że żaden Niemiec się nie obrazi, że stawiam obok siebie rasę panów i untermenschów)

Poza tą piątką w książce występuje kilkanaście, czy może raczej kilkadziesiąt postaci, które odgrywają mniejszą lub większą rolę w rozwoju fabuły. Niech nikogo jednak to nie wystraszy, przy czytaniu nie trzeba robić notatek typu 'kto jest kto'.

Wątków też jest więcej niż jeden, czyli dużo. Niektóre przeplatają się ze sobą bardzo, inne słabiej, a jeszcze inne mają wspólne tylko jedno - Łódź.

Główna oś utworu to oczywiście próba budowa fabryki przez Karola, Maxa i Moryca, którzy dla zdobycia kasy nie cofną się przed niczym. Manna jednak nie spada z nieba, na każdą kopiejkę trzeba sobie zapracować. Karol, choć zaręczony z młoda laseczką Anką, kurwi się na lewo i prawo. Uda mu się poderwać (i zbałamucić!) żonę jednego z wielkich fabrykantów i mimochodem uzyska poufne informacje o zmianach w cle na bawełnę. O, skoro już o kurwieniu mowa, to małżeństwa i posagi to też ważna część książki. Przedstawione są małżeństwa z długim stażem, bogate i biedne, oraz nasze trio, które o żony się dopiero stara. Bardzo podobało mi się w jaki sposób Rejmą opisał zmiany, jakie małżeństwo wywołuje i jak bardzo ludzi zmienia, np. ta Mela Grunszpan... Ech, nie potrafię jakoś sensownie opisać tego, o co mi chodzi; trudno, Wasza to strata a nie moja.

Wracając do fabryki: Borowiecki team poza jednym uśmiechem losu czeka też trochę nieprzyjemności. Finansjera i część wielkich fabrykantów (noszą cylindry i zegarki z dewizką!) będzie robić im problemy obawiając się, że w całym Królestwie Polskim będą kupować bawełnę tylko od rodaka - Karolka - a oni zostaną na lodzie. Więzy przyjaźni też zostaną wystawione na próbę wobec niezliczonych zmartwień. Koniec końców i Max i Moryc i Kejrol dostaną to, czego chcieli. Pytanie tylko, czy to, czego się chce jest tym, czego się naprawdę potrzebuje. Ja raz w knajpie wypiłem piwo, bo chciałem, a powinienem był pić wódę, bo po wódce nie ma takiego kaca.

W pamięć zapada świetna scena rozstanie Karola i Anki (upsi dejsi, czyżbym niechcący coś zdradził z zakończenia?) I choć mimo tego, że oboje zostali przez Łódź przemieleni jak ziarko we młynie to finał nie jest tak smutny, jak można by się tego spodziewać.

Pozostałych wątków nawet nie będę próbował opisywać. Książka jest w nie bardzo bogata i przez to nigdy nie stanie się lekturą szkolną - uczniowie z natury czytają tylko streszczenia a 'Ziemi Obiecanej' nie da się tak naprawdę streścić. Widać to na przykładzie filmu Wajdy - choć jest naprawdę dobry to, jeżeli chodzi o fabułę, ledwie zadrapał pierwszą warstwę.

Wspomniałem wcześniej, że to dobra książka dla tych nie całkiem już młodych i się nie pomyliłem. Ekipa Borowieckiego ma łącznie dziewięćdziesiąt lat, a każdy z nich jest w tym samym wieku. Są więc już dorośli, najważniejsze decyzje zdążyli już podjąć, wiatr posiali i teraz, jak to się mówi, zbierają plony. Na przykład taki Karol, postanowił, że nie będzie papieżem, tylko gnojem. Nawrzucał raz jednemu z pracowników to, że ten ujął się za wdową w ciężkiej sytuacji materialnej, bo ruszyło go sumienie. Borowiecki jest jak z lodu,egoista do potęgi, ale przeszło mu przez myśl, że i on jeszcze w czasach studenckich był takim samym idealistą (plus książki: wyraźne portrety psychologiczne każdego z herosów). Nie tylko jego własna chciwość zmieniła go diametralnie.

Te zmiany wymusił też łódzki kapitalizm. Kto się nie podporządkowywał, jak wspomniany pracownik, imć Horn, w mieście nie wytrzymywał. Każdy jeden bogacz na tej ziemi obiecanej to kawał skurwysyna; może za wyjątkiem starego Niemca, Mullera, w którym chyba coś z człowieka pozostało. Sam Karol nie był jednak złą osobą; ja go żałuję, bo choć zyskał miliony to też był ofiarą Łodzi jak ta biedota i czerń z fabryk, którymi zarządzał.

Tyle w tym temacie fabuły. Jeżeli zaś idzie o wielkie pisarstwo, to widać wyraźnie, że Reymont uległ czarowi naturalizmu. Nie można się jednak zgodzić z tym, że świat przezeń przedstawiony to kalka z rzeczywistości jak u Zoli. Nie trzeba być specjalnie mocnym z historii by wiedzieć, że Łódź w tamtym czasie należała do Królestwa Polskiego które było częścią składową Rosji. Choć za bawełnę i dziewczynki płaci się w rublach to żaden ruski na kartach powieści się nie pojawia. Wiadomo, cenzura. Władek wziął z naturalizmu to, co chciał, a resztę zostawił. Moja pierwsza żona miała podobne metody, z uroków macierzyństwa wybrała zasiłek, a dzieciaczka zostawiła w bidulu. Nawet chciałem go odebrać, ale akurat leciał meczyk, a potem przez kolejne kilka lat jakoś nie miałem czasu. Gdyby kochał papę, to by sam wrócił.

Chciałem już kończyć, ale muszę dopisać jeszcze kilka słów, wtedy ładnie mi się w pirackim Wordzie tekst rozłoży. 'Ziemia Obiecana' pisana była w odcinkach i drukowana w prasie, bodajże w 'Fakcie'. To zwykle źle się odbija na całości, bo autorzy mają tendencję do nadużywania cliffhangerów. Dickens miał z tym problemy, ale Władziu sobie nawet poradził.

Tłumacz odwalił kawał dobrej roboty, czytając 'Ziemię' odnosi się wrażenie, że autor pisał w naszym rodzimym języku.

W sumie to mam dziś gest, sam Reymont też może liczyć na dobre słowo ode mnie, wyszła mu bowiem książka naprawdę zajebista, jedna z najlepszych jakie czytałem.

Reymont?

Ja zapomniałem, to jego ta powieść 'Z ogniem i mieczem'. Mnie Mery czytała ładniejsze kawałki z niego!

1.
Ja zapomniałem, to jego ta powieść 'Z ogniem i mieczem'. Mnie Mery czytała ładniejsze kawałki z niego!
(czy człowiek może być jeszcze dowcipniejszy?)

2.
Ja nie urodziłem się na parobka w cudzym interesie. Mam
już trzydzieści lat, potrzebuję zacząć na siebie.
— I ja mówię, nie może być. Fabrykę, tak czy owak, mieć musimy. Ja także dłużej
nie wytrzymam u Bucholca.
— Boicie się? — szepnął Moryc.
— To naturalna obawa, gdy się może stracić wszystko.
— Ty, Karol, nie możesz zginąć w żadnym razie; ty ze swoją uznaną specjalnością, ze swoim nazwiskiem, ze swoim von, ze swoją twarzą, zawsze możesz dostać milion,
chociażby z Müllerówną w dodatku.
— Nie gadaj, mam narzeczoną, którą kocham.
— Co to przeszkadza, można mieć dwie naraz narzeczone i w obu się kochać, a ożenić
z trzecią, która będzie miała pieniądze.

2.
— Pijam, nawet zaraz się napiję. Antoni, daj mi herbaty — zawołał głośno do przedpokoju,
z którego było wyjście do bramy. — Mam myśl. Pijecie herbatę, pijcie i płaćcie za
gaz, na tyle ludzi to nie drogo wyjdzie, a mnie dawajcie herbatę w procencie, bo przecież
urządzenia gazowe są moje, w moim kantorze i pijacie w godzinach zajęcia.
— Dobrze, powiem kolegom.
— Ja to robię dla panów dobra, no bo teraz to oni się wstydzą pić herbatę, ich gryzie
sumienie, że to na moim gazie, a jak każdy zapłaci gaz, to on będzie śmiały, on będzie mi
mógł patrzeć prosto w oczy. To jest bardzo moralne, panie Szteiman, bardzo.

3.
— Keine gadanie! Masz pan rozum, to jest największy kapitał. Stracił pan dzisiaj,
za parę lat wszystko się odbije. Ja byłem majstrem tkackim, ja nie umiem dobrze czytać,
a mam fabrykę, mam miliony.